Ś. P. JULIUSZ KŁOS 1881 - 1933 / PROFESOR HISTORII ARCHITEKTURY / USB
W 1933 r. Witold Hulewicz, redaktor „Tygodnika Wileńskiego”, kierownik literacki Rozgłośni Wileńskiej Polskiego Radia oraz teatru Reduta w klasztorze pobazyliańskim zaczął urządzać słynne Środy Literackie. Na Środzie pożegnalnej zapadła decyzja, że Związek Literatów cały dochód tego wieczora przeznaczy na budowę pomnika nagrobnego zmarłego. Nie wiadomo z jakich powodów miejsce wiecznego spoczynku wybitnego architekta i historyka sztuki zostało upamiętnione zaledwie skromnym żelaznym krzyżem i obrzeżem betonowym. Według kartoteki Wacława Wejtki w 1936 r. w miejscu tym znajdował się krzyż drewniany z cynową tablicą z inskrypcją: Ś + P / Juliusz Kłos / Inżynier Architekt / Profesor nadzwyczajny Architektury / B. Dziekan Wydziału Sztuk / Pięknych U. S. B. / Ur. 8. VIII. 1881 r / Zm. 5. I. 1933 r / Wieczne odpocznienie racz / Mu dać Panie!
Dopiero w 1992 r. odsłonięty został nowy nagrobek z karelskiego granitu z wnęką osłaniającą stary krzyż. Powstał staraniem Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą w Wilnie. Ze składek społecznych: główną ofiarodawczynią była Ewa Krygier z Londynu, która akurat bawiła w Wilnie. Swój wkład wniosły warszawianki Zofia Rentowska i Krystyna Dragoń, wilnianie Wiesława i Czesław Malewscy, Eugeniusz Jaźwiński, Małgorzata Stolarczyk i inni. Poświęcenia dokonał ks. Jan Kasiukiewicz. Pomnik zaprojektował gratisowo prof. Litewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Wilnie Eduardas Budreika.
Juliusz Kłos (ur. 08.08.1881 w Warszawie – zm. 05.01.1933 w Wilnie) Od 1920 r. był profesorem Uniwersytetu Stefana Batorego. Brał czynny udział w pracach związanych z otwarciem uniwersytetu po długiej przerwie (został on zamknięty po Powstaniu Listopadowym w 1831 r.). Wykonał prace projektowe przystosowujące pomieszczenia uczelni dla współczesnych potrzeb i rekonstruował dziedziniec Piotra Skargi uniwersytetu. Był dziekanem wydziału sztuk pięknych, który wówczas zlokalizowano w klasztorze bernardyńskim i częściowo w obiekcie uniwersytetu przy dziedzińcu Smuglewicza. W latach 1920-29 kierował katedrą architektury, następnie wykładał historię architektury. Nadzorował nad restauracją Ostrej Bramy, kościoła św. Teresy, kościoła św. Ignacego Loyoli w Wilnie, prezbiterium kościoła Bernardynów, także zamku w Trokach. Zajmował się inwentaryzacją zabytków południowo-wschodniej Litwy i Białorusi, tworząc ich dokumentację fotograficzną. Zaprojektował między innymi kompleks „kolonii urzędniczej” w Brasławiu. W latach 20. XX wieku wykonał badania, na podstawie których ustalił miejsce „celi Konrada” w klasztorze bazylianów, czyli miejsce uwięzienia Adama Mickiewicza od października 1823 do kwietnia 1824. W czasie wielkiej powodzi 1931 r. dokonał słynnego odkrycia grobów królewskich w podziemiach katedry. Zaprojektował kryptę na prochy królewskie. Jego projektu była kwatera żołnierzy polskich na Rossie, poległych w latach 1919-1920. Ponadto przebudował Teatr Reduta na Pohulance, zaprojektował hełmy na kościele Trynitarzy w Wilnie, prowadził wykopaliska archeologiczne podziemi barbakanu przed Ostrą Bramą oraz baszty na Górze Zamkowej
Prawdopodobnie jest to tylko drobna część jego dokonań. Brak dostępnej monografii na temat jego prac i życia. Mało jest jego zdjęć i portretów na skutek dużej osobistej skromności. Napisał „Wilno, Przewodnik Krajoznawczy”. Zmarł w Wilnie; pochowany na Starej Rossie, na „Górce Kłosa”.
Pomnik nagrobny Juliusza Kłosa wpisany do Rejestru Dóbr Kultury Litwy z nadanym unikalnym kodem 25290
NEKROLOG
JULJUSZ KŁOS – Inżynier, Architekt, Profesor nadzwyczajny architektury, b. Dziekan Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego ur. 8.VIII-1881 r. zmarł 5-I-1933 r. Eksportacja z Kaplicy Św. Jakóba do Kościoła Św. Jana odbędzie się w piątek dnia 6 b. m. o godz 18-ej. W sobotę dnia 7 b. m. o godzinie 10-ej rano nabożeństwo żałobne, po którem zastąpi odprowadzenie zwłok na cmentarz Rossa. O tych smutnych obrzędach zawiadamiają Rektor i Senat Uniwersytetu Stefana Batorego. (Dziennik Wileński. 1933. Nr. 5, s. 1)
* Józef Krajewski. Wilno i okolice. Przewodnik. Pruszków. 2012, s. 198
* Edmund Małachowicz. Cmentarz na Rossie w Wilnie. Wrocław-Warszawa-Kraków. 1993, s. 220-221
* Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą. Wilno. 2015, s. 33-34
* Jerzy Surwiło. Cmentarz Rossa w Wilnie. Wilno. 1992, s. 12
* Aleksander Śnieżko. Rossa - miasto umarłych. Groby zasłużonych. t. 1, Wrocław 1970 mps w zbiorach PAU Kraków, s. 217-220
* http://cmentarznarossie.uksw.edu.pl/obiekty.php?id=8713 // projekt zrealizowany został w latach 2013-2016 przez Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie we współpracy z Litewskim Uniwersytetem Edukologicznym (pod kierownictwem Anny Sylwii Czyż i Bartłomieja Gutowskiego)
