Joachim Lelewel (1786-1861)

Joachim Lelewel (ur. 22.03.1786 w Warszawie – zm. 29.05.1861 w Paryżu). Ze strony ojca pochodził ze spolonizowanej niemieckiej rodziny Loelhoeffelów de Loewensprung, od dwóch pokoleń osiadłej w Polsce. Jego dziad był nadwornym lekarzem Augusta III, a ojciec wieloletnim członkiem Komisji Edukacji Narodowej.

Od 1801 r. Joachim był uczniem szkoły prowadzonej przez pijarów w Warszawie. W 1804 r. rozpoczął studia pedagogiczne na Uniwersytecie Wileńskim, jako stypendysta-kandydat do stanu nauczycielskiego. Jego zainteresowania naukowe okazały się jednak znacznie szersze, poza zajęciami obowiązkowymi uczęszczał na wykłady prawa, geometrii, przyrody, fizyki i rysunków. Uczył się języków nowożytnych i klasycznych, szczególnie zajmowały go nauki historyczne, geografia, kartografia i numizmatyka.

Po ukończeniu studiów przez kilka miesięcy był nauczycielem historii w Liceum Krzemienieckim. W 1811 r. wezwany przez ojca do Warszawy rozpoczął pracę biurową w Ministerium Spraw Wewnętrznych Księstwa Warszawskiego. Cztery lata później objął stanowisko zastępcy profesora historii na Uniwersytecie Wileńskim. W 1818 r. Lelewel powrócił do Warszawy, gdzie został kustoszem zbiorów Biblioteki Głównej oraz wykładowcą bibliografii i historii na Uniwersytecie Warszawskim. Zniechęcony panującymi w stolicy stosunkami w 1821 r. ponownie wyjechał do Wilna, gdzie objął katedrę historii powszechnej.

Szczęśliwy dla Lelewela okres uniwersytecki zakończył się w 1824 r., kiedy w związku z wykryciem działalności wileńskich Filomatów i Filaretów reprezentujący władze carskie kurator Nikołaj Nowosilcow nakazał Lelewelowi i kilku innym profesorom opuścić Wilno. Po powrocie do Warszawy dotknięty carskimi represjami Lelewel włączył się w działalność polityczną. W 1825 r. został członkiem tajnych organizacji: Towarzystwa Patriotycznego oraz Wolnomularstwa Narodowego. W 1829 r. jako poseł powiatu żelechowskiego wszedł do Sejmu Królestwa Polskiego. Po wybuchu Powstania Listopadowego Lelewel wszedł w skład Rady Administracyjnej, a następnie Rządu Narodowego. Jednocześnie został prezesem Towarzystwa Patriotycznego, demokratyczno-rewolucyjnego klubu. Po upadku powstania przedostał się przez Niemcy do Francji, opuszczając na zawsze Polskę. Aktywność polityczna Lelewela zwróciła uwagę władz francuskich, które pod wpływem nacisków ambasady rosyjskiej, w grudniu 1832 r. podjęły decyzję o usunięciu go z Paryża wraz z pozostałymi członkami Komitetu Narodowego. Osiadł w Belgii. W 1837 r. założył Zjednoczenie Emigracji Polskiej, dziesięć lat później został wiceprezesem Międzynarodowego Towarzystwa Demokratycznego

Ostatnie lata życia Lelewel spędził w samotności, poświęcając się całkowicie pracy naukowej. Schorowany, żyjący w nędzy, odrzucał wszelkie propozycje pomocy. 26 maja 1861 r. ciężko chory przewieziony został przez przyjaciół z Brukseli do prywatnej kliniki w Paryżu. Próba ratowania jego zdrowia nie powiodła się jednak, trzy dni później Joachim Lelewel zmarł. Po uroczystym nabożeństwie pochowany został na cmentarzu Montmartre.

W 1929 r., w związku z 350. rocznicą założenia Uniwersytetu Wileńskiego, z którym Joachim Lelewel tak bardzo był związany, jego prochy zostały sprowadzone do Wilna i złożone na cmentarzu na Rossie. W mauzoleum wmurowano pergaminowy dokument potwierdzający złożenie prochów.